O poder dominante do pequeno

Fotografía: Dr. R. Carús-Falcón. Imaxe propiedade da revista eSmás Vilagarcía Nº 22 (https://www.revistaesmas.com/el-dr-carus-ilustre-medico-vilagarciano-del-s-xix.html).

Hoxe gustaríame falarvos de dúas das miñas grandes paixóns: o océano e a filosofía. Quizais algún de vós pensedes que unha cousa non ten nada que ver coa outra, pero só tedes que prestar atención ao que nos rodea para darvos conta de que si. A nosa forma de enfrontarnos ao mundo e a de todos os animais -incluídos os que habitan no océano-, está moi relacionada co medio natural que nos rodea, e este feito marca sen dúbida o papel que cada un de nós xoga nesa complexa rede de relacións interdependentes que forma a vida no noso marabilloso planeta.

Hai máis de 3000 anos, a filosofía chinesa xa afondaba nestes aspectos dende un punto de vista filosófico. O hexagrama 9 do libro oracular chinés i-ching dí que “existe unha constelación na que un elemento forte é restrinxido durante un tempo determinado por un elemento débil; é só a través da suavidade e que tal situación pode ir acompañada de éxito”. Aínda que poida parecer estrano, este concepto é perfecto para falarvos do plancto mariño, porque grazas á bondade destes seres invisibles para o ollo humano, a vida na Terra ten o éxito asegurado.

Trigramas: Superior: Sun O Suave, o Vento; Inferior: Ch’ien O Creativo, o Ceo.

A palabra plancto (do grego πλαγκτόν [plancto]) significa ‘o que vaga’ e emprégase na oceanografía para definir esa inmensidade de pequenas criaturas que viven en suspensión na auga, e que viaxan mecidas polas correntes oceánicas. A súa proliferación está intimamente ligada ás condicións de luz, temperatura, salinidade e nutrintes da auga do mar, sendo estes elementos os piares fundamentais da vida e da morte destes pequenos seres.

Mostras de plancto das Rías galegas. Fotografía tomada cun microscopio de alta resolución © Diana Zúñiga.

O estudo destes microorganismos por parte da comunidade científica débese a que a vida humana está intimamente ligada á súa existencia. De feito, pola súa capacidade para realizar a fotosíntese, son un dos maiores provedores de osíxeno do planeta, superior ao que producen todos os bosques e plantas xuntos. Ademais, podemos dicir que o plancto ten a capacidade de regular o clima da Terra, xa que absorbe enormes cantidades de CO2 presente na atmosfera. E por último, pero non menos importante, estes organismos microscópicos constitúen a base da cadea alimentaria mariña; realmente poderiamos dicir que sen plancto non habería baleas.

Foto propiedade de NOAA web oficial do goberto dos EUA. Stellwagen Bank National Marine Sanctuary (NOAA).

Cando comecei a traballar en proxectos relacionados co plancto en Galicia, buscando traballos previos na bibliografía, descubrín que o primeiro estudo do plancto realizado en Galicia data do ano 1903, e que o realizou o doutor Roque Carús-Falcón levando por título “Os misterios da natureza: investigación sobre o microplancto da Ría de Arosa”. Creo que é un dos mellores traballos existentes ata a data e para a miña sorpresa foi publicado pola paixón dun médico vilagarciano que, seguindo os pasos de Darwin e doutros grandes científicos europeos daquela época, decidiu poñer o seu gran de area para estudar o océano nun país onde este campo aínda era un deserto de sabedoría. É moi gratificante pensar que un médico que viviu a finais do século XIX dedicou tanto tempo e esforzo a publicar o maior catálogo de microplancto das rías galegas, con eses marabillosos debuxos que amosaban por primeira vez estas criaturas invisibles aos habitantes de Galicia.

Portada do libro do Dr. R. Carús-Falcón onde se mostra a portada e unha das láminas coas ilustracións do microplancton (lámina 7).

Non podo engadir máis que, grazas á súa lectura, descubrín a paixón de aprender polo mero feito de aprender e comprender o que Carús dicía no seu marabilloso libro: “…eses seres parecen ter xogado, porén, un moi interesante papel na creación da Terra, na constitución da especie, que conleva nos nosos días un amplo e intrincado campo de observación, sempre novo, para que a mirada escrutada do investigador que anhela con vehemencia penetrar nos arcanos ocultos da Natureza, afonda e clarificar na medida do posible os escuros conceptos da orixe, da sucesión, da morfoloxía e da bioloxía do mundo orgánico infinitamente pequeno e dos seres superiores relacionados con el.”

Dende ese momento souben que tiña a sorte de traballar nun campo apaixoante e que se podía dedicaría a miña vida científica a estudar estes seres marabillosos para poder ensinalos ao mundo e explicarlles que como o hexagrama 9 dixo, só a través da bondade do feble e pequeno que se pode conseguir o éxito dunha constelación.